कामगारांनी तक्रार कुठे करावी? – संपूर्ण मार्गदर्शक

मित्रांनो, आपण कारखान्यात, दुकानात, बांधकामावर किंवा इतर कुठेही काम करत असाल – पण तुमचा पगार थांबला, सुट्टी नाकारली, छळ झाला तर तुम्ही काय कराल ?

याचसाठी सरकारने कामगार कार्यालय (Labour Office) स्थापन केले आहे.
हे कार्यालय कामगारांच्या तक्रारी कायद्याने सोडवते, जेणेकरून औद्योगिक वाद वाढू नयेत आणि कामगार–नियोक्ता यांच्यात सौहार्द टिकून राहावे.

---

🏢 कामगार कार्यालयाची गरज का आहे?

कामगार कार्यालय खालील तक्रारींवर कारवाई करते:

• पगार न मिळणे / उशिरा मिळणे / किमान वेतनापेक्षा कमी वेतन मिळणे

• ओव्हरटाईमचे पैसे न देणे

• सुट्टी न देणे

• कामाचे असुरक्षित वातावरण

• महिला कामगारांवरील अन्याय / लैंगिक छळ

• नोकरीतून बेकायदेशीररीत्या काढून टाकणे

• बोनस, ग्रॅच्युइटी, पीएफ, ईएसआय न मिळणे

👉 तसेच, विशिष्ट गटांसाठी स्वतंत्र कायदे आहेत:
बालकामगार, गर्भवती महिलांसाठी मातृत्व लाभ, श्रमिक पत्रकार, मोटार परिवहन कामगार, स्थलांतरीत कामगार, विक्री संवर्धन कामगार, इमारत व बांधकाम कामगार, कंत्राटी कामगार, बिडी–सिगार कामगार, वेठबिगार कामगार इ.

---

🌐 महाराष्ट्र राज्य कामगार विभागाची माहिती

• अधिकृत वेबसाईट: https://mahakamgar.maharashtra.gov.in

• तक्रार नोंदविण्याचे पोर्टल:

  • https://grievances.maharashtra.gov.in/mr

  • https://aaplesarkar.mahaonline.gov.in

• सेवा हक्क (RTS): https://maitri.maharashtra.gov.in/

• केंद्र सरकारचे तक्रार पोर्टल (CPGRAMS): https://pgportal.gov.in

मुख्यालयाचा पत्ता:
कामगार आयुक्तालय,
कामगार भवन, ई-ब्लॉक, सी-20, वांद्रे कुर्ला संकुल,
वांद्रे पूर्व, मुंबई – 400051

📞 दूरध्वनी: +91 22 26573888 / 26573783
📧 ई-मेल: mahalabourcommr@gmail.com / lcmhdesk4@gmail.com

---

🐚 कामगारांचे हक्क आणि सुरक्षितता

• न्याय्य पगार, योग्य कामाचे तास आणि विश्रांती

• ओव्हरटाईमचे नियमानुसार पैसे

• सुरक्षित, स्वच्छ कामाचे ठिकाण

• आवश्यक सुरक्षात्मक साधने व आरोग्य तपासणी

• छळ / शोषणाविरुद्ध तक्रार करण्याचा अधिकार

1️⃣ लेखी तक्रार तयार करा  

   - तुमचे नाव, पत्ता, मोबाईल नंबर  

   - नियोक्त्याचे नाव व पत्ता  

   - तक्रारीचा तपशील (कधी, कुठे, काय घडले)  

   - पुरावे (पगार स्लिप, नियुक्तीपत्र, फोटो, व्हिडिओ)  

2️⃣ तक्रार जमा करा  

   - जवळच्या जिल्हा कामगार कार्यालयात  

   - किंवा ऑनलाईन पोर्टलवर (कागदपत्रांची स्कॅन प्रत जोडून)  

3️⃣ पावती घ्या  

   - तक्रारीची पावती व ट्रॅकिंग क्रमांक मिळवा  

   - त्याद्वारे प्रगती तपासा  

⌛ विभागाने साधारण 21 कामकाजाच्या दिवसांत तक्रार सोडवावी.
जर तक्रार सुटली नाही तर आपण संबधित नोडल अधिकारी यांच्याकडे  विचारणा करू शकता.

    

            📋 तक्रारपत्राचा नमुना (सर्वसाधारण)

प्रति,  

मानव संसाधन व्यवस्थापक,  

[कंपनीचे नाव],  

[कंपनीचा पूर्ण पत्ता].  

विषय: कामगार हक्क व सेवा अटींविषयी तक्रार  

महोदय/महोदया,  

मी, खाली सही करणारा/करणारी —  

नाव: ____________  

पत्ता: ____________  

मोबाईल क्रमांक: ____________  

पदनाम: ____________  

कंपनीत रुजू होण्याची तारीख: ____________  

माझी तक्रार पुढीलप्रमाणे आहे:  

[तक्रारीचा तपशील लिहा]  

माझी मागणी:  

- माझ्या तक्रारीची चौकशी करावी  

- कायद्यानुसार मिळणारे हक्क व वेतन द्यावे  

- भविष्यात समस्या टाळण्यासाठी कारवाई करावी  

आपला,  

(स्वाक्षरी)  

नाव: ____________  

तारीख: ____________  

⺏खरे उदाहरण (नमुना तक्रारपत्र)

प्रति,  

सरकारी कामगार अधिकारी,  

अपर कामगार आयुक्त कार्यालय,  

सिव्हिल लाईन्स, नागपूर.  

विषय: पगार न मिळणे व किमान वेतनापेक्षा कमी वेतनाबाबत तक्रार.  

माननीय महोदय/महोदया,  

मी श्री. रामेशर भाऊ श्रामल, वय 32, राहणार – लक्ष्मीनगर, नागपूर.  

मी M/s. Bright Engineering Pvt. Ltd., हिंगणा, नागपूर येथे हेल्पर म्हणून २ वर्षांपासून कार्यरत आहे.  

माझी तक्रार:  

1. मागील २ महिन्यांचा पगार मिळालेला नाही.  

2. मिळणारे वेतन किमान वेतनापेक्षा कमी आहे.  

3. १०–१२ तास काम करूनही ओव्हरटाईमचे पैसे दिले जात नाहीत.  

माझी मागणी:  

• - थकबाकीचा पगार मिळावा.  
• - किमान वेतन कायद्यानुसार योग्य वेतन मिळावे.  
• - ओव्हरटाईमचे पैसे नियमानुसार द्यावेत.  
• - कंपनीने कामगार कायद्यांचे पालन करावे. 

 

आपला नम्र, 

(स्वाक्षरी)  

रामेशर भाऊ श्रामल  

मो. 9876543210  

दिनांक: १८ ऑगस्ट २०२५  

🅘शेवटचं महत्त्वाचं

कामगार मित्रांनो, तुमचे हक्क पायदळी तुडवले जात असतील तर शांत राहू नका.
तुमच्या जवळच्या कामगार कार्यालयात तक्रार करा किंवा ऑनलाईन पोर्टल वापरा.

सरकारने कामगारांच्या बाजूने ठाम उभं राहण्यासाठी हाच यंत्रणा निर्माण केली आहे.