किमान वेतन प्लस डीए अतिरिक्त काय फेसीलीटी पगारात जमा होतात ? विविध भत्ते/ ALLOWANCES

 किमान  वेतन  प्लस  डीए  अतिरिक्त  काय 

फेसीलीटी  पगारात  जमा  होतात ?

विविध भत्ते/ ALLOWANCES 

1.House Rent Allowance (HRA)/ घर भाडे भत्ता :-

महाराष्ट्र कामगार किमान घरभाडे भत्ता  अधिनियम, १९८३ अंतर्गत  महाराष्ट्रात ज्या आस्थापनेत ५० किंवा त्यापेक्षा जास्त कामगार आहेत त्या आस्थापनेतील कामगारांना (किमान वेतनाच्या म्हणजेच मूळ वेतन +विशेष भत्ता) ५% किमान घर भाडे भत्ता देखील मिळतो . 

१. खालील संकेतस्थळांवर आपणास घरभाडेभत्ता  या विषयावर काही माहिती मिळेल 

•  http://prakashchavan00.blogspot.com/p/blog-page_955.html
• https://adf.maharashtra.etenders.in/viewpages/tendernoticedisplay.asp?
• https://m.dailyhunt.in/news/india/marathi/arthasakshar-epaper-artasr/gharabhade+bhatta+hra+sambadhit+kahi+mahatvachya+shanka+v+tyachi+uttare-newsid-91001110 

२. महाराष्ट्र शासन कामगार विभागाच्या या संकेतस्थळावर 

• https://mahakamgar.maharashtra.gov.in/lc-maharashtra-workmens-minimum-house- rent- allowance-mr.htm   

 खालील मजकूर लिहिला आहे .आपणास येथे सर्व कामगार कायदे बघता येतील.

"दिनांक २६ डिसेंबर १९९० रोजी महाराष्ट्र शासनाने एक अधिसूचना जारी केली आहे, ज्याद्वारे राज्यातील सर्व उद्योगांना व कारखान्यांना महाराष्ट्र कामगार किमान घरभाडे भत्ता अधिनियम, १९१३ च्या तरतुदी लागू करण्यात आल्या आहेत. हा अधिनियम राज्यातील सर्व औद्योगिक कामगारांना रु.२०/- किंवा एकूण वेतनाच्या ५% या दराने किमान घरभाडे भत्ता देण्याच्या तरतुदी करतो. ज्या कारखान्यांमध्ये किंवा आस्थापनांमध्ये ५० पेक्षा अधिक कामगार कामावर ठेवण्यात आलेले असतील, अशा सर्व कारखान्यांना किंवा आस्थापनांना हा अधिनियम लागू आहे. अधिनियमातील तरतुदी दिनांक २१ जानेवारी १९९१ पासून लागू करण्यात आलेल्या आहेत."  

३. https://adf.maharashtra.etenders.in/viewpages/tendernoticedisplay.asp? या सारख्या शासनाच्या कोणतेही  टेंडर  बघितल्यास त्यात तुम्हाला किमान वेतन, घरभाडे भत्ता , भरपगारी राजा इत्यादी अटी  कामगार कायद्याअंतर्गत पूर्ण करायचे बंधन दिसेल . 

४.तसेच https://www.pcmcindia.gov.in/circular-details.php?id=54  या संकेतस्थळावर  आपल्याला पिंपरी-चिंचवड महानगरपालिका कंत्राटी कामगारांना घरभाडे व्यतिरिक्त इतर  काय कायदेशीर देणी  दिली आहेत हे बघायला मिळेल . 

2. Leave with Wages /भरपगारी रजा:- 

मुंबई दुकाने व आस्थापना अधिनियम, १९४८ अंतर्गत तरतुदीनुसार वर्षातून २४० दिवस काम करणाऱ्या कामगाराला २१ दिवसाची भरपगारी राजा मिळाली पाहिजे .भरपगारी रजा ४२ दिवसांपर्यंत जमा करता येतात.  

कारखाने अधिनियम, १९४८ अंतर्गत नोंदणी केलेल्या सर्व आस्थापनांत / उद्योगांत / कारखान्यांत/ रोजगारांत जर कामगाराने/कर्मचाऱ्याने वर्षात  २४० दिवस काम केले असेल तर तो दर  20 दिवसाच्या कामवर एक दिवसाची सवेतन रजे साठी पात्र असेल . कंत्राटी कर्मचारी सवेतन रजेसाठी पात्र आहेत. 

कारखाना, खाण, व्यावसायिक आस्थापना किंवा मळा व्यवसाय  निगडित विविध कायद्यांतर्गत भरपगारी रजेची तरतुदी आहेत .  

मुंबई दुकाने व संस्था अधिनियम, १९४८ आता महाराष्ट्र दुकाने व आस्थापना (नोकरीचे व सेवा शर्तीचे विनियमन) अधिनियम, २०१७ ह्या  कायद्यानुसार  हे अधिनियम आता संपूर्ण महाराष्ट्रात लागू असून यामध्ये शहरातील , एम.आय.डीसी. भागातील व ग्रामीण भागातील -

-दुकाने, 

-निवाशी हॉटेल, 

-धाबा, 

-उपहारगृह,

-खाद्यगृह, 

-थिएटर किंवा 

-सार्वजनिक मनोरंजनाची जागा स्थापना, 

-कोणतेही उद्योग, उत्पादन कार्य किंवा बँकीग, विमा रोखे व भाग (शेअर्स) दलाली किंवा उत्पन्न विनियम याबाबतचा व्यवसाय किंवा पेशा अथवा कोणताही धंदा उद्दीम किंवा उत्पादन कार्य यांच्याशी संबंधित किंवा त्यास अनुषंगिक अथवा सहाय्यभूत असे कोणतेही काम करणारी आस्थापना, 

-वैद्यक व्यवसायी (हॉस्पिटल, दवाखाना, चिकित्सालय प्रसतीगृह) 

-वास्तुशास्त्राच्या, अभियंत्याच्या सल्लागाराच्या आस्थापना, 

-सोसायटी व तिच्याशी अनुषंगिक किंवा सहाय्यभूत असलेला कोणताही धंदा, उद्दीम किंवा व्यवसाय 

-तसेच त्या सर्व आस्थापना ज्यांना कारखाने अधिनियम १९८४ यांच्या तरतुदी लागू होत नाहीत, त्या सर्व आस्थापनांचा समावेश होतो . 

तेंव्हा भरपगारी रजा ही वरील सर्वांना लागू होईल 

• दुकाने व आस्थापना कायद्यानुसार कर्मचार्‍यांना रजा देण्याची तरतूद आहे.  प्रत्येक राज्यात ह्या कायद्यातील तरतुदी वेगळ्या आहेत.

3.Leave Encashment  रजा नकदीकरण:-

कारखाना कायद्यांतर्गत कामगार सेवेत असताना रजा नकदीकरण उल्लेख नाही, जर व्यवस्थापनाने  संमती दिली तरी ही नाही . परंतु कारखाना कायद्यांतर्गत सेवा सोडताना, सेवानिवृत्ती, डिस्चार्ज/मुक्त केल्यास, डिसमिस/बडतर्फ कले किंवा मृत्यू झाल्यास कर्मचार्‍यांना रजा नकदीकरण घेता येतो. रजेचे एन्कॅशमेंट/नकदीकरण कर्मचार्‍यांच्या सरासरी दैनंदिन वेतनमानानुसार असले पाहिजे. 

 

4. Over Time Allowance जादा कामाचा मोबदल/अतिकालिक कामाचे तासच्या/ अतिरिक्त तास काम करण्यासाठी जादा कामाचा भत्ता:-

नियोकत्यास जेव्हा कामकाजाच्या वेळेस सामान्य कामाव्यतिरिक्त अत्यंत अल्प वेळात जास्त  काम करण्याची आवश्यकता भासते तेव्हा नियोक्ता कर्मचार्‍यांना कामाच्या तासांनंतर ओव्हरटाइम/अतिरिक्त  काम देऊ करतो . जेव्हा कर्मचारी ओव्हरटाइम काम करतात तेव्हा ती त्यांची अतिरिक्त कामस स्वीकृतीच समजल्या जाते ,अशा प्रकारे  नियोक्ता व कर्मचारी यांच्यात (निष्कर्ष काढलेल्या) निहित करारचे  उदय होते व कर्मचार्‍यांना कामाच्या तासांनंतर ओव्हरटाइम/अतिरिक्त  तास काम करण्यासाठी अतिरिक्त/ जादा कामाचा भत्ता द्यावा लागतो . उदाहरणार्थ आठ तास कामकेल्यावर जर  कर्मचाऱ्याने दोन तास अतिरिक्त /जादा काम का केले असेल त्यास चार तासाचा मोबदला द्यावा लागेल .  

Minimum Wages Act, 1948/किमान वेतन कायदा, 1948 ओव्हरटाइम वेतन कामगारांच्या पगाराच्या सामान्य दरपेक्षा दुप्पट दराने द्यायचे आहे.  

Factories Act, 1948/कारखाना कायदा, 1948 मध्ये ओव्हरटाईम बाबत तरतुदी आहेत त्यानुसार अतिरिक्त कामकेल्यास कामगारास सामान्य वेतनाच्या दुप्पट दराने वेतन मिळण्याचा हक्क आहे .  

Contract Labour (Regulation & Abolition) Act, 1970/कंत्राटी कामगार (नियमन व निर्मूलन) अधिनियम,१९७० प्रत्येक कंत्राटदाराने फॉर्म XXIII मध्ये ओव्हरटाइम रजिस्टर ठेवणे अनिवार्य आहे ज्यामध्ये ओव्हरटाइम गणना, अतिरिक्त कामाचे तास, कर्मचार्‍यांचे नाव इत्यादी सर्व तपशील असतील.

Building and Other Construction Workers (Regulation of Employment Service) Act, 1996/इमारत व इतर बांधकाम कामगार (रोजगार सेवेचे नियमन) कायदा, १९९६,ओव्हरटाईम काम करणाऱ्या कामगारास सामान्य वेतनाच्या दुप्पट दराने ओव्हरटाईम वेतन दिले जाईल.

खालील नमूद कायद्यात जादा कामाचा मोबदल्याबाबत तरतुदी आहेत . 

Mines Act, 1952/खाण कायदा, 1952

Bidi and Cigar Workers (Conditions of Employment) Act, 1966/बिडी आणि सिगार कामगार (रोजगार अटी) कायदा 1966

Working Journalist (Conditions of Service) and Miscellaneous Provisions Act, 1955/श्रमिक पत्रकार व अन्य वृत्तपत्रकार कर्मचारी (सेवाशर्ती ) आणि संकीर्ण  तरतूदी अधिनियम, १९५५.

Plantation Labour Act, 1951/मळा कामगार कायदा 1951

5.Conveyance Allowance/वाहन भत्ता:- 

कन्व्हेयन्स भत्ता म्हणजे कार्यालयीन कर्तव्य बजावताना वाहतुकीवरील खर्च भागविण्यासाठी दिलेला भत्ता.सर्वसाधारणपणे मालवाहतूक वाहतुकीची सुविधा नसल्यासच वाहन भत्ता नियोक्ताद्वारे दिला जातो. जर एखादा मालक कार्यालयीन वाहतुकीची सोय करीत असेल तर कर्मचार्‍यांना वाहन भत्ता दिला जात  नाही.

6.Transport allowance /वाहतूक भत्ता:-

वाहतुक भत्ता म्हणजे कार्यालयीन कर्तव्याच्या कामकाजाच्या वाहतुकीवरील खर्च भागविण्यासाठी दिलेला भत्ता.सर्वसाधारणपणे मालवाहतूक वाहतुकीची सुविधा नसल्यासच वाहतुक भत्ता  दिले जाते.सर्वसाधारणपणे परिवहन भत्ता म्हणजे वाहतुकीच्या उद्देशाने प्रदान केलेला भत्ता. 

तथापि, आयकर कायदा १९६१ च्या कलम १० (१४)) अन्वये  व आयकर नियमांच्या 2 बीबी सह वाचला असता वाहतूक भत्ता, म्हणजे खालील पैकी एक असतो-

1. एखाद्या कर्मचाऱ्याला त्याचे निवासस्थान आणि कार्यालय / कर्तव्य स्थान दरम्यान प्रवास करण्याच्या उद्देशाने त्याचा खर्च भागविण्यासाठीचा भत्ता
2. वाहतूक व्यवसायामध्ये काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्याला, जर त्या कर्मचारीस  दैनंदिन भत्ता मिळत नसेल तर अशा प्रकारच्या वाहतुकीचे काम बजावताना एका ठिकाणाहून दुसर्‍या ठिकाणी चालविण्याच्या कर्तव्याच्या वेळी केल्या गेलेल्या  वैयक्तिक खर्च पूर्ण करण्यासाठी दिलेला भत्ता, 

 

 7.Leave Travel Allowance(LTA)  रजा प्रवास भत्ता/ Leave Travel concesion रजा प्रवास सवलत:-

रजा प्रवास भत्ता/रजा प्रवास सवलत कर्मचार्‍याच्या एकूण सीटीसी (कॉस्ट-टू-कंपनी) चा एक  भाग  आहे. 
सुट्टीवर प्रवास केल्याबद्दल कर्मचार्‍यास  त्याच्या मालकाकडून मिळालेला भत्ता / सहाय्य. 
रजा प्रवास सवलत ही सूट आहे.

 8. Medical Allowance वैद्यकीय भत्ता

कारखान्यांमध्ये / आस्थापनांमध्ये काम करणार्‍या कर्मचार्‍यांना नियोक्ताकडून वैद्यकीय सेवा पुरविल्या जातात परंतु काही कारखाने / आस्थापनांमध्ये वैद्यकीय सेवा देण्याऐवजी वैद्यकीय सेवा दिल्या जाणार्‍या कर्मचार्‍यांनी खर्च केलेल्या रकमेची भरपाई केली जाते, तर काही इतर संस्थांमध्ये  वैद्यकीय सहाय्य / वैद्यकीय खर्चाच्या प्रतिपूर्तीऐवजी मासिक रोख भत्ता कर्मचाऱ्यांना दिला जातो .

     वैद्यकीय भत्ता ही काही नियोक्तांनी त्यांच्या कर्मचार्‍यांसाठी भरलेली एक निश्चित रक्कम आहे. 

. 

9.Sick leave and Sick Pay:- रुग्णता रजा  व पगार 

रुग्णता रजेत  कामगाराला वेतन न गमावता कामावरुन सुटी दिली जाते ज्याचा उपयोग करून  कामगार आरोग्याच्या गरजा भागविण्यासाठी तो /ती कामगार घरी राहू शकतो /शकते. 

‘कर्मचारी राज्य विमा कायदा १९४८ अंतर्गत समाविष्ट कामगारांना रुग्णता रजेत पगाराचा हक्क आहे, परंतु संघटित कामगार जे की थोड्या प्रमाणात आहेत फक्त तेच ह्या सामाजिक सुरक्षा कायद्याने समाविष्ट आहे.  .  

 रुग्णता रजा म्हणजे एखादी रजा स्वयं किंवा नातेवाईक (कायद्यानुसार निर्देशीत) आजार झाल्यास मिळू शकते. आजारीपणामुळे कर्मचारीस  काम करणे अशक्य होते अशा वेळेस  रुग्णता  रजा कर्मचार्‍यांना वेतन प्रदान करते. बहुतेक वेळा अशा रजेचे प्रमाण कंपनी / संस्थेतर्फे राज्य दुकाने आणि आस्थापना अधिनियम किंवा त्यास लागू असलेल्या कोणत्याही इतर कायद्यानुसार निश्चित केले जाते, परंतु  काही कायद्यांमध्ये या संदर्भात विशिष्ट तरतुदी असतात. एका वर्षात जमा झालेले  रुग्णता  रजा  पुढे ढकलून  पुढच्या वर्षी घेता येतात . पुढे नेल्या जाणाऱ्या   रजेंचे  प्रमाण, तरतुदीप्रमाणे असते . तसेच खालील कायद्यांत सुद्धा रुग्णतेबाबत तरतुदी आहेत . 

Apprentices Act, 1961 /प्रशिक्षु कायदा, 1961 .

Plantation Labour Act, 1951 - Section 32/मळा  कामगार कायदा 1951 - 

Working Journalist and Other News Paper Employee’s (Conditions of Service) and Miscellaneous Provisions Act, 1955/श्रमिक पत्रकार व पत्रकारेतर  कर्मचारी (सेवाशर्ती ) आणि संकीर्ण  तरतूदी अधिनियम, १९५५, 

Sales Promotion Employees (Conditions of Service) Act, 1976 - Section 4

विक्री संवर्धन कर्मचारी (सेवाशर्ती ) अधिनियम , १९७६ 

वर नमूद केलेल्या विविध अधिनियमांतर्गत समाविष्ट कामगारांना वगळता, कंपनीच्या पॉलिसीनुसार प्रासंगिक रजा/कैज़ुअल लीव(casual leave) उपलब्ध आहेत. तसेच , ईएसआय कायद्यांतर्गत नसलेल्या आस्थापनांसाठी, कंपनीच्या पॉलिसी किंवा स्थायी आदेशानुसार/स्टँडिंग ऑर्डर (standing order) कामगारांना  वैद्यकीय रजा मिळते.

10.Performance Bonus  कामगिरी भत्ता 

कंपनीच्या निर्णयानुसार कर्मचार्‍यांनी केलेल्या कामांनुसार कामगिरी बोनस देते .

हे व्यवस्थापनाने ठरवलेल्या निकषानुसार जसे की एखादे विशिष्ट ध्येय किंवा नफा मिळवणे किंवा कंपनीसाठी एखादे विशिष्ट उद्दीष्ट साध्य करणे यासारख्या  मागील कामगिरीचे पुरस्कार म्हणून दिले जाते.

कामगिरीवर आधारित बोनस पूर्व-स्थापित उद्दीष्टांपर्यंत पोहोचण्यासाठी बक्षीस म्हणून कर्मचार्‍यास दिले जाते .  

11. Food /Meal Allowance /अन्न भत्ता:-

अन्नाशी संबंधित खर्चासाठी जेवण भत्ता , कामाच्या वेळी किंवा  आधी  कूपनद्वारे अन्न भत्ता मालकाद्वारे दिले जाऊ शकते.

12.Children Education Allowance( CEA )बाल शिक्षण भत्ता

बाल शिक्षण भत्ता मालकाद्वारे कर्मचाऱ्यास त्याच्या  मुलांच्या  शिक्षणासाठी दिलेला भत्ता आहे.  खासगी क्षेत्रात हा भत्ता अनिवार्य नाही. हे नियोक्ता आणि कंपन्यांच्या धोरणांवर अवलंबून असते. बाल शिक्षण भत्ता हा मासिक शिक्षण भत्ता म्हणून दिला जातो  किंवा फी म्हणून खर्च केलेली रक्कम कर्मचार्‍यांना परत दिली जाते 

13.Night Shift/Heat/Gas & Dust Allowance

रात्र  पाळी / उष्णता / गॅस आणि धूळ भत्ता

रात्रीच्या वेळी कर्तव्य बजावण्यासाठी कर्मचार्‍यास दिले जाणारे अतिरिक्त मोबदला आहे. ही रक्कम व्यवस्थापन व कामगार यांच्यात दाखल झालेल्या सेटलमेंट/समझोता  योजनेत प्रोत्साहनपर मार्गाने दिली जाते. 

14.Tiffin/Food/Milk/Lunch allowance/ टिफिन / अन्न / दूध / दुपारच्या जेवणाचा भत्ता म्हणजेच कॅन्टीन अनुदान / अन्न अनुदान . सदर भत्ता  कर्मचारी अनुपस्थित आहे किंवा अधिकृत रजेवर आहे याची पर्वा न करता. एका निश्चित दरावर रोख रकमेचा भरणा मालकाकडून केल्या जातो . 

15.City compensatory allowance शहर भरपाई भत्ता

शहर भरपाई भत्ता (सीसीए) हा कर्मचार्‍यांना मिळणारा आणखी एक भत्ता आहे. हे मेट्रो किंवा कोणत्याही मोठ्या शहरात राहण्याचे खर्च भागविण्यासाठी दिले जाते.

16.Mobile allowance मोबाइल भत्ता

फोन बिलाच्या प्रतिपूर्तीमध्ये टेलिफोन आणि मोबाईल फोन बिलाची भरपाई समाविष्ट आहे. यामध्ये ब्रॉडबँड इंटरनेट कनेक्शनसह टेलिफोनचे खर्च देखील समाविष्ट आहेत. बर्‍याच कंपन्या हे विशिष्ट कर्मचार्‍यांना ऑफर करतात.

17.Attendance allowance उपस्थिती भत्ता

विशिष्ट नियोक्तांनी त्यांच्या कर्मचार्‍यांना नोकरीत अनुपस्थिती पासून परावृत्त करण्यासाठी व कामावर नियमित हजर  राहण्यासाठी  त्यांना दिलेले  विशेष भत्ता आहे.

18. इतर भत्ते 

Fuel Reimbursement इंधन परतफेड

Entertainment allowance - करमणूक भत्ता  कर्मचार्‍यांना नियोक्ता संस्थेच्या ग्राहकांच्या पाहुणचारावर खर्च करावा लागतो. हा खर्च भागविण्यासाठी कर्मचा ऱ्यांना हा भत्ता दिला जातो. 

Area allowance/क्षेत्र भत्ता - एखाद्या विशिष्ट क्षेत्रात राहणाऱ्या कर्मचार्‍यांना त्या भागात राहण्याचा  जीवनावश्यक खर्च जास्त असल्याने तो खर्च भागविण्यासाठी क्षेत्र भत्ता दिले जाते.

• Uniform allowance/गणवेश भत्ता आणि Washing Allowance /धुण्याचे भत्ता
  रोजगाराच्या स्वरूपामुळे घेतलेल्या विशेष खर्चाची भरपाई करण्यासाठी ही रक्कम दिली जाते. 
• यामध्ये नियोक्ताने कर्मचार्‍यांना नोकरीच्या कर्तव्याच्या कामकाजादरम्यान परिधान केलेल्या गणवेश खरेदीची / किंवा देखभाल करण्याची किंमत पूर्ण करण्यासाठी दिलेला भत्ता समाविष्ट केला आहे.
• 
  

खालील संकेतस्थळावर महिलां कर्मचाऱ्यांसाठीची नवीन रजे बाबत जाणून घेऊ शकता  'मासिक पाळी रजा': गरज कायदा आणि प्रबोधनाची ... ' तरुण भारत" https://tarunbharat.com/dailynews/837902

• 
  

• "पीसीएमसीने 469 कंत्राटी कामगारांच्या खात्यात 38 कोटी रुपये जमा केले आहेत" हे वाक्य  गूगल  सर्च वर  टाका व  www.esakal.com , www .dailykesari.com ,mpcnews.in या सारख्या  इलेक्ट्रॉनिक वृत्तपत्रात हि बातमी मराठीत वाचा .  सदर बातमी कंत्राटी कामगारांच्या "सामान काम सामान वेतन " हक्काची बातमी आहे .