दिवस ५: कंपनी, ठेकेदार आणि Principal Employer – Social Security अंतर्गत कोण जबाबदार?
कंपनी, ठेकेदार आणि Principal Employer – Social Security अंतर्गत कोण जबाबदार?
रामूची गोष्ट – हजारो कामगारांची खरी परिस्थिती
रामू कंत्राटी मजूर. काम कंपनीत, वेतन ठेकेदाराकडून. एके दिवशी काम करताना त्याच्या हाताला दुखापत झाली. आता प्रश्न असा – उपचार कोण देणार? अपघात भरपाई कोण देणार? ESI कोण भरायला हवं? PF कोण जमा करणार?
आजचा लेख हे वरील सर्वे प्रश्न सोप्या मराठीत भाषेत आणि कायदेशीरदृष्ट्या १००% अचूकपणे स्पष्ट करणारा आहे . wage code/वेतन संहिता (२०१९), Industrial relation code/औद्योगिक संबंध संहिता (२०२०), Social security code (SS Code)सामाजिक सुरक्षा संहिता (२०२०) आणि व्यावसायिक सुरक्षा, आरोग्य आणि कामाच्या परिस्थिती (OSHWC) संहिता (२०२०) या नवीन कामगार संहिता वर आधारित एक पोस्ट आहे . ,
१) Social Security Code 2020/ सामाजिक सुरक्षा संहिता २०२०– तीन भूमिका, जबाबदारी योजना-निहाय
कायद्याने तीन स्वतंत्र भूमिका स्पष्ट परिभाषित केल्या आहेत:
- नियोक्ता/Employer (Sec 2(27)): थेट कामगार ठेवणारा, वेतन देणारा.
- कंत्राटदार/Contractor (Sec 2(20)): कंत्राटी कामगार पुरवणारा.
- मुख्य नियोक्ता/Principal Employer (Sec 2(19)): काम ज्या ठिकाणी चालते त्या ठिकाणचा मुख्य जबाबदार (कारखाना, खाण, आस्थापना/Establishment).
✔ लक्षात ठेवा:
या तिन्ही भूमिकांची जबाबदारी “नेहमी समान” नसते.
प्रत्येक Social Security/ सामाजिक सुरक्षा IS A योजनेनुसार जबाबदारी वेगळी असते.
२) कोणत्या योजनेत कोण जबाबदार? –
| Social Security योजना | Contractor | Principal Employer (PE) | कायद्यानुसार नोंद |
|---|---|---|---|
| ESI योगदान | कपात + जमा करणे – पहिली जबाबदारी | Contractor चुकला तर 100% जबाबदार | ESI Act / SS Code ESI liability-sec 29, sec 30, sec133 |
| PF योगदान | PF कपात करून जमा करणे | Contractor जमा न केल्यास अंतिम जबाबदार | EPF Act provision – Default liability of PE |
| अपघात भरपाई | थेट जबाबदार नाही (reporting करतो) | ESI नसल्यास → नेहमी PE जबाबदार | Employees’ Compensation (now SS Code Second Schedule) |
| किमान वेतन / साप्ताहिक सुट्टी | वेतन देण्याची थेट जबाबदारी | तपासणी + नियम पाळले जाताहेत याची खात्री | Code on Wages – registers & records |
| मातृत्व लाभ | — | ESI नसल्यास Employer जबाबदार | Maternity Benefit (SS Code) |
| Contract Labour नोंदणी | Licence घेणे | Establishment Registration + Compliance | SS Code + OSHWC Code |
३) अपघात भरपाई – सर्वात महत्त्वाचा नियम
जर ESI लागू नसेल तर — कामगार कंत्राटी असो, sub-contractor कडचा असो, casual असो, अपघात भरपाईसाठी प्रमुख नियोक्ता नेहमीच जबाबदार.
✔ हा नियम १००% स्पष्ट आणि निर्विवाद.
कारण Employees’ Compensation Act (आता SS Code मध्ये) परिसर आधारित दायित्व मानतो.
४) ESI आणि PF – Contractor पहिला, PE अंतिम
- ESI: Contractor जमा करतो → चुकला तर PE भरतो.
- PF: Contractor जमा करतो → न केल्यास PE ला default liability.
✔ Pocket Rule (Legal Correct):
ESI / PF योगदानात Principal Employer “नेहमी” जबाबदार नाही.
Contractor ने कर्तव्य पाळले नाही तरच PE जबाबदार ठरतो.
५) कंत्राटी कामगारांच्या संदर्भात PE ची जबाबदारी
- वेतन – Contractor ची जबाबदारी
- ESI–PF – Contractor प्रथम, PE नंतर (contractor default)
- Worksite Safety – PE ची थेट जबाबदारी
- Accident Compensation (ESI नसल्यास) – PE Always liable
६) अपघाताच्या ३ कायदेशीर स्थिती
- ① Site accident: ESI नसल्यास PE जबाबदार
- ② Contractor च्या premises accident: Contractor liable, पण काम PE साठी असेल तर PE joint liable
- ③ Travel accident: ESI लागू असल्यास ESI cover; अन्यथा PE liable
७) कोणती कागदपत्रे PE ने ठेवायलाच हवी?
- Register of Workers (OSHWC Code Sec 33)
- PF Nomination (Form 2)
- ESI Declaration (Reg 11)
- Muster Roll
- Wage Register
- Contract Agreement + Licence
- Safety Training Records
✔ जर कागदपत्रे अपूर्ण असतील → PE liable.
कारण कायद्यानुसार PE ला compliance ensure करण्याची जबाबदारी असते.
कामगारांसाठी साधं सार (Final Simple Summary)
- अपघात भरपाई (ESI नसल्यास) → PE नेहमी जबाबदार
- ESI योगदान → Contractor प्रथम; Contractor चुकला तर PE जबाबदार
- PF योगदान → Contractor प्रथम; Contractor चुकला तर PE जबाबदार
- किमान वेतन → Contractor देतो; PE तपासतो
Golden Rule (Legally Authentic):सुवर्ण नियम (कायदेशीरदृष्ट्या प्रामाणिक)
“वेतन ठेकेदाराचं, पण सामाजिक सुरक्षा ची अंतिम जबाबदारी प्रमुख नियोक्ता ची – मात्र कंत्राटदार डिफॉल्ट झाल्यावर.”
“अपघात भरपाईत (ESI नसल्यास) Principal Employer/प्रमुख नियोक्ता थेट आणि हमखास जबाबदार.”
📅 उद्या दिवस ६: पुन्हा भेटू एक नवीन पोस्ट सोबत
उद्या सकाळी ८ वाजता — कामगारमित्र वर भेटूया!
कायद्याचे स्त्रोत (Sources)
- सामाजिक सुरक्षा संहिता २०२० – कलम २, १३३,
- कर्मचाऱ्यांच्या भरपाई कायदा (आता एसएस कोडमध्ये विलीन झाला आहे)
- ईएसआय कायदा – प्रकरण ४ (मुख्य नियोक्त्याची जबाबदारी)
- ईपीएफ कायदा – कलम ८अ (कंत्राटदाराच्या कर्मचाऱ्यांसाठी पीई दायित्व)
- वेतनावरील संहिता – नोंदी आणि नोंदणी
- ओएसएचडब्ल्यूसी कोड – कलम ३३ (नोंदणी)
- Social Security Code 2020 – Sections 2, 133,
- Employees’ Compensation Act (now merged in SS Code)
- ESI Act – Chapter IV (Liability of Principal Employer)
- EPF Act – Sec 8A (PE liability for contractor’s employees)
- Code on Wages – Records & Registers
- OSHWC Code – Sec 33 (Registers)
टिप्पण्या
टिप्पणी पोस्ट करा